Η Μη Κατευθυντική Παιγνιοθεραπεία συναντά τη σιωπή

Η εκλεκτική αλαλία στην Παιγνιοθεραπευτική διαδικασία

Μιχέλη Λουκία Ψυχολόγος, Παιγνιοθεραπεύτρια

Μια από τις πρωτοπόρους στην εφαρμογή της Παιγνιοθεραπείας ήταν η  ψυχολόγος Virginia Axline (1911-1988), η οποία αξιοποίησε τη θεωρεία του C. Rogers[1] για να αναπτύξει μια μη κατευθυντική μορφή Παιγνιοθεραπείας. Υποστήριξε στο έργο της(1947, σελ. 338) ότι «το παιχνίδι είναι το φυσικό μέσο αυτοέκφρασης του παιδιού. Είναι η ευκαιρία του παιδιού να εξωτερικεύσει τα συναισθήματα του και να αναδομήσει τα δυσλειτουργικά μοτίβα της ζωής του». Με αυτή τη βάση αναφέρεται σε οχτώ αρχές που ορίζουν την παιδοκεντρική Παιγνιοθεραπεία και αναδεικνύουν τη σπουδαιότητα της θεραπευτικής σχέσης.

Σύμφωνα με την Axline η ζεστή και φιλική σχέση που πρέπει να αναπτυχθεί ανάμεσα στον Παιγνιοθεραπευτή και το παιδί, βασίζεται στη συμπάθεια και την ειλικρινή αποδοχή αυτού που είναι το παιδί, ώστε  να νιώσει άνετα για να εκφράσει τα συναισθήματα του. Η ετοιμότητα του θεραπευτή να αναγνωρίζει αυτά τα συναισθήματα και να μπορεί να τα καθρεπτίζει στο παιδί, με τρόπο ενορατικό, το βοηθάει να αναγνωρίσει τον εαυτό του. Η ευθύνη όμως των επιλογών ή των αλλαγών είναι αποκλειστικά του παιδιού, τονίζοντας την ανάγκη ο θεραπευτής να διατηρεί ένα βαθύ σεβασμό για την ικανότητα του παιδιού να λύσει μόνο του τα προβλήματα του. Ουσιαστικά το παιδί δείχνει το δρόμο και ο θεραπευτής ακολουθεί χωρίς να βιάζει τη θεραπευτική διαδικασία. Η ευθύνη του θεραπευτή είναι να δημιουργήσει το χώρο ασφάλειας και ζεστασιάς, καθώς και τα όρια της πραγματικότητας και της φαντασίας για να μπορεί το παιδί να κάνει τις επιλογές του και να νιώθει σιγουριά για αυτές.

Οι οχτώ αυτές αρχές μπορούν να γίνουν διακριτές στην περίπτωση του Στέλιου[2]. Ενός παιδιού που ήρθε για Παιγνιοθεραπεία με το αίτημα της ενίσχυσης της συναισθηματικής και λεκτικής έκφρασης, λόγω της εκλεκτικής αλαλίας που παρουσίαζε.

ΣΤΕΛΙΟΣ

Ο Στέλιος ήταν ένα  παιδί εφτά ετών. Μιλούσε μόνο στο οικογενειακό του περιβάλλον και είχε έντονες δυσκολίες στο σχολείο (σε μαθησιακό επίπεδο και στην αλληλεπίδραση του με τα άλλα παιδιά και τη δασκάλα) .

Ο Στέλιος γεννήθηκε την ίδια εποχή που πέθανε ο πατέρας της μητέρας του και υπήρχε έντονη «αρνητική» συναισθηματική φόρτιση από τη μεριά της. Σαν βρέφος ο Στέλιος παρουσίαζε δυσκολίες στη διατροφή και στον ύπνο (δεν έτρωγε και δεν ήθελε να κοιμηθεί). Επίσης είχε νοσηλευτεί αρκετές φορές με αναπνευστικά προβλήματα.

Η σχέση με τη μητέρα του παρουσιαζόταν ως αμφιθυμική. Η μητέρα του είχε διαγνωσθεί  με καταθλιπτική διαταραχή και εξέφραζε έντονο άγχος για το πώς θα τα κατάφερνε στην ανατροφή του Στέλιου. Συχνά ζητούσε από το Στέλιο να είναι ήσυχος και να μην την ταλαιπωρεί, αλλά ταυτόχρονα να είναι κοινωνικός και διεκδικητικός. Ο πατέρας διέμενε σε άλλη πόλη και έβλεπε σπάνια τον Στέλιο.

Όταν ο Στέλιος ήρθε στη πρώτη συνεδρία της Παιγνιοθεραπείας τον υποδέχτηκε ένας ζεστός χώρος,  με το «μαγικό χαλί[3]» στη μέση, τους 7 πολύχρωμους σάκους[4] και ένα φαναράκι όπου το άναμμα και το σβήσιμο του κεριού θα συμβόλιζε την έναρξη και τη λήξη της συνεδρίας. Έχοντας την εικόνα ενός ήρεμου και ήσυχου παιδιού, ο Στέλιος κάθισε στη γωνία του μαγικού χαλιού και περίμενε αρκετή ώρα μέχρι να ανοίξει κάποιο σάκο. Του είχα εξηγήσει το λόγο που θα συναντιόμασταν και είχε συμφωνήσει κουνώντας καταφατικά το κεφάλι. Επίσης τον είχα ενημερώσει για την έννοια του μαγικού χαλιού και των σάκων με τα παιχνίδια και τον είχα αφήσει να επεξεργαστεί το χώρο και εμένα που με κοιτούσε διερευνητικά κάθε φορά που έπαιρνε κάποιο παιχνίδι.

Στις πρώτες συνεδρίες της Παιγνιοθεραπείας ο Στέλιος δεν μιλούσε καθόλου και το παιχνίδι του επικεντρωνόταν στα ζώα όπου το μεγάλο ζώο (συνήθως φίδι, αράχνη ή λύκος) σκότωνε και έτρωγε όλα τα άλλα ζώα. Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού του, με κοιτούσε δίνοντας την εντύπωση ότι περίμενε να τον σταματήσω ή να τον μαλώσω. Αντιλαμβανόμενη ότι αυτό ήταν το μοτίβο που είχε συνηθίσει ο Στέλιος, παρέμενα σταθερή και ήρεμη, επιτρέποντας του να εκφραστεί με όποιο τρόπο ήθελε. Σταδιακά άρχισε να επικεντρώνεται περισσότερο στο παιχνίδι του και να βγάζει ιδιαίτερη ένταση και θυμό κυρίως όταν έπαιζε με δυο γαντόκουκλες(με ανθρώπινη μορφή) όπου η γυναικεία φιγούρα χτυπούσε και μετά φιλούσε την αντρική. Η συναισθηματική του ένταση, εκφραζόταν στο πρόσωπο του και ενίοτε με ήχους. Παραμένοντας ουδέτερη, σταθερή και «αντέχοντας» την ένταση του, ο Στέλιος μετά από αρκετό διάστημα (στη 14^η συνεδρία) μου έδωσε έναν ελέφαντα και άρχισε να μου δίνει οδηγίες(μιλώντας με σύντομες προτάσεις) για το πώς να παίξω. Αναπαριστούσα πιστά τις οδηγίες του και αυτό φαινόταν να τον ανακουφίζει και να τον ευχαριστεί. Όταν άρχισε να φτιάχνει ιστορίες με ρόλους  μου εξηγούσε τον τρόπο που ήθελε να αναπαραστήσω τους ρόλους αυτούς στις ιστορίες του και εκείνος γινόταν συχνά ο κακός που με σκότωνε και με ξαναζωντάνευε όποτε ήθελε. Φρόντιζα πάντα να σηματοδοτείται η έναρξη και η λήξη των ρόλων μας(π.χ. τινάζουμε από πάνω μας τους ρόλους), κάτι που φαινόταν να το απολαμβάνει ιδιαίτερα. Μετά την 25^η συνεδρία μπορούσε εύκολα να γίνεται και ο κακός και ο καλός της ιστορίας. Οι ιστορίες του έγιναν πιο πλούσιες, με πολλά συναισθήματα και ανατροπές και πάντα εκείνος επέλεγε το χαρούμενο ή το λυπημένο τέλος που ήθελε. Πλέον μιλούσε χωρίς καμία συστολή, έκανε αστεία και γελούσε συχνά.

Η μη κριτική στάση από την πλευρά της θεραπεύτριας, η αποδοχή όλων των συναισθημάτων που εξέφραζε  και ο σεβασμός στο ρυθμό και το χρόνο του, ενίσχυσαν αυτό το παιδί στο να νιώσει ασφάλεια και ελευθερία μέσα στη θεραπευτική διαδικασία. Εκείνος ήταν ο οδηγός σε αυτό το ταξίδι, σταματώντας εκεί που ήθελε, παίρνοντας το χρόνο που του ήταν απαραίτητος για να εξηγήσει το συναισθηματικό του μπέρδεμα, να εκφράσει το θυμό του για αυτά που δεν καταλάβαινε και να γνωρίσει τον εαυτό του.

Η σιωπή ήταν το καταφύγιο του Στέλιου και είχε τόσα πολλά να πει, αρκεί να άκουγες προσεχτικά.

«Αν υπήρχε λίγο περισσότερο σιωπή, αν μπορούσαμε όλοι να σιωπήσουμε… ίσως θα μπορούσαμε να καταλάβουμε κάτι.» 

Φρεντερίκο Φελίνι (1920-1993), Ιταλός σκηνοθέτης

Βιβλιογραφία

-Axline, V. (1993). Play therapy, 33^rd ed, New York: Ballintine Books

-Cattanach, Ann (1994) Play Therapy , London: Jessika  Kingsley Publishers

-Jennings S.. (1993). Playtherapy with Children, Great Britain, Blackwell Scientific Publications

-Αλεξανδρίδης Α.. (1987). Ο Πέτρος είναι ο Λύκος, Γ΄ Έκδοση , Αθήνα : Εκδόσεις Χατζηνικολή