Κατασκευάζοντας stop motion animation βίντεο από κοινού με παιδιά με ιδιαίτερες δυσκολίες: ένα φιλόξενο όχημα και εργαλείο διαπροσωπικής, συναισθηματικής και αφηγηματικής κατανόησης

 

Το παιχνίδι δημιουργεί μια ζώνη εγγύτερης ανάπτυξης του παιδιού. Στο παιχνίδι το παιδί συμπεριφέρεται πέρα από τη μέση ηλικία του, πάνω από την καθημερινή του συμπεριφορά. Στο παιχνίδι είναι σαν είναι ένα κεφάλι ψηλότερο από τον εαυτό του. Όπως το σημείο εστίασης ενός μεγεθυντικού φακού, το παιχνίδι περιέχει όλες τις αναπτυξιακές τάσεις σε μια συμπυκνωμένη μορφή και είναι από μόνο του μια μείζων πηγή ανάπτυξης.

Βιγκότσκι

 

Μια από τις εξελισσόμενες μεθοδολογίες στο Γραφείο Ψυχικής Υγείας «Ψυχή Λόγος ΕπιKοινωνία» αφορά στην αξιοποίηση των τεχνικών stop motion animation στην ψυχοπαιδαγωγική εργασία με παιδιά με ιδιαίτερες δυσκολίες.  Η συγκεκριμένη μεθοδολογία γίνεται μια πλατφόρμα για μια σειρά από χρήσιμες λειτουργίες αξιολόγησης και παρέμβασης.  Προσφέρει στον ειδικό μια αξιοσημείωτα σφαιρική αλληλεπίδραση με το παιδί, εφόσον η δημιουργία ενός animation συνιστά ακόμα και στην πιο απλή της εκδοχή μια πολυδιάστατη αλληλοεξαρτούμενη διαδικασία. Επιπλέον, πρόκειται για ένα σαφώς δομημένο μαθησιακό περίγραμμα αναγκαιοτήτων και ορίων το οποίο δύσκολα χάνει τη συγκρατητική του ισχύ, ενώ παρέχει την ίδια στιγμή πάρα πολλές δυνατότητες εμπλουτισμού: οι δεξιότητες που εμπλέκονται στη δημιουργία ενός animation εκτείνονται σε ένα ευρύτατο φάσμα αλλά συγκροτούν και ένα σφιχτοδεμένο σύνολο που απαιτεί διαρκή συντονισμό και δέσμευση.  Ταυτόχρονα, ως συνολικό project το animation είναι ένα ανοιχτό εργαλείο, του οποίου τα διάφορα μέρη μπορούν να δουλεύονται με αρκετά ανεξάρτητο τρόπο. Είναι με άλλα λόγια ένα φιλόξενο όχημα στην πορεία του οποίου κάθε παιδί μπορεί να βρει με ελεύθερο τρόπο σημεία επιβίβασης και αποβίβασης, ένα εύπλαστο υλικό στο οποίο οι δυνατότητες παρέμβασης του διυποκειμενικού δημιουργού (της δημιουργικής-θεραπευτικής συμμαχίας ανάμεσα στον ειδικό και το παιδί) είναι άφθονες και ισότιμα προσδιοριστικές του τελικού αποτελέσματος.

• Σε ποιους απευθύνεται: σε παιδιά και εφήβους που προσπαθούν να βελτιώσουν την διαπροσωπική τους κατανόηση και τις σχετικές δεξιότητες (συναισθηματικές και διαπροσωπικές), και που έχουν ενδιαφέρον για τους υπολογιστές, το βίντεο και γενικά τα Νέα Μέσα. Η διαδικασία εξατομικεύεται ανάλογα με τις δυνατότητες και τις επιθυμίες του παιδιού ή του εφήβου.
• Σε τι συνίσταται: στην κατασκευή σύντομων stop motion animation βίντεο μαζί με το παιδί ή τον έφηβο.
• Ποιες διαδικασίες περιλαμβάνει: συμβολικό – αφηγηματικό – σκηνοθετικό παιχνίδι, κατασκευή κούκλας και σκηνικών, λήψη εικόνας, βίντεο και ήχου, μοντάζ και επεξεργασία εικόνας και ήχου.

Ένα από τα θετικά της εργασίας με animation είναι ότι προκειμένου να κρατηθεί μια παραγωγική χωρίς παρεκβάσεις ακολουθία κατά κανόνα αρκεί ο προϊδεασμός του παιδιού για το τελικό αποτέλεσμα της εργασίας και η από πλευράς του κατανόηση των βασικών παραμέτρων της τεχνικής του κινούμενου σχεδίου. Ο προϊδεασμός αυτός και ανάλογα με το παιδί δεν αφορά μονάχα στο τι θα είναι το τελικό προϊόν αλλά και στη βασική ιδέα του πως δημιουργείται η ψευδαίσθηση της κίνησης στο stop motion. Στις περισσότερες περιπτώσεις το να κατανοήσει το παιδί ότι θα εμπλακεί στη δημιουργία πολιτισμικών αντικειμένων εκείνης της μορφής που πιο πολύ του απευθύνεται και το απασχολεί στην καθημερινή ζωή – “κινούμενα σχέδια” – είναι από μόνο του αρκετό για να κινητοποιήσει μέχρι και το τελικό αποτέλεσμα. Λόγω της συγγένειάς του ως καλλιτεχνικής μορφής με το κινούμενο σχέδιο, το animation είναι ένα εξαιρετικά οικείο και προσφιλές μέσο για τα παιδιά. Το παιδί ασχολούμενο με το animation αντιμετωπίζει με ενθουσιασμό το πέρασμα από το ρόλο του θεατή στο ρόλο του δημιουργού, ενθουσιασμό που θα μπορούσαμε να δούμε και ως τη συναισθηματική πλευρά μιας διαδικασίας προσωπικής καταξίωσης. To ενδιαφέρον, από την άλλη, των παιδιών με ειδικές δυσκολίες για τους υπολογιστές και τα παιχνίδια τους δεν είναι απλά μια βάση στην οποία μπορούν να γίνουν εκπαιδευτικές παρεμβάσεις αλλά και ένα πεδίο εξίσωσης [equalizer] των παιδιών με ιδιαίτερες δυσκολίες και των συνομηλίκων τους.

Πρόκειται, λοιπόν, για δραστηριότητες (animation, new media) που χαίρουν μεγάλης εκτίμησης και θεωρούνται σημαντικές από τα παιδιά στο πλαίσιο της δικής του κουλτούρας, και μπορούν να αποτελέσουν τόσο γέφυρες επικοινωνίας μεταξύ παιδιών με και χωρίς διάγνωση, όσο και εφόδια αυτοεκτίμησης και αφετηρίες σχέσεων αλληλοεκτίμησης.

Τεχν(ολογ)ική πλευρά και σχετικές μαθησιακές διαδικασίες

Από τεχνικής πλευράς πρόκειται για απλές εφαρμογές της τεχνικής stop motion με χρήση ψηφιακής φωτογραφίας, software ηχογράφησης και επεξεργασίας ήχου, software για μοντάζ, καθώς και micro projector. Στο παιδί παρέχονται τα υλικά που θα αποτελέσουν τις κούκλες που θα εμψυχωθούν προκειμένου να αποτελέσουν τους ήρωες του animation. Προτιμούμε να χρησιμοποιούμε ως βάση – πρόσωπο για τους ήρωες του animation φρούτα, τόσο για τη διασκεδαστική τους εμφάνιση όταν αυτά διαμορφωθούν σε κούκλες όσο και – κυρίως – για τη συμβολική τους γύμνια συγκριτικά προς άλλες παιδικές φιγούρες παιχνιδιού. Επιπλέον, πρόκειται για υλικά που το παιδί μπορεί να βρει και να αξιοποίησει για παιχνίδι και στο περιβάλλον του σπιτιού. Στο φρούτο (μήλο, πεπόνι, ρόδι κ.λπ) το παιδί και ο ειδικός επεμβαίνουν τοποθετώντας τα όργανα του προσώπου και άλλα χαρακτηριστικά, τα οποία φτιάχνουν από πλαστελίνη. Ανάλογα με το χρόνο που είναι διαθέσιμος και την εκτίμηση που γίνεται για το ποιο είναι το πιο πρόσφορο ανά περίπτωση, οι κούκλες μπορεί να φτιάχνονται απ΄αρχής από κοινού με το παιδί, να διαθέτουν ήδη βασικά όργανα (όπως μάτια και στόμα), ή να προσφέρονται σε ολοκληρωμένη μορφή.

Η διαδικασία κατασκευής της κούκλας-ων και η χωροτακτική τους τοποθέτηση προσφέρει με προβολικό τρόπο πρόσβαση σε σημαντικές πτυχές του παιδιού, τόσο με τα όσα το παιδί επιλέγει να νοηματοδοτήσει κατασκευαστικά και σκηνοθετικά, όσο και με τη συνολική στάση του απέναντι στον ειδικό και τη διαδικασία. Πριν ακόμα τύχει όποιας επεξεργασίας το σενάριο της ταινίας, η απόδοση προσωπικών χαρακτηριστικών και ιδιοτήτων στις κούκλες, οι συναφείς επιλογές του παιδιού ως προς το ποιος θα υπάρχει, πώς θα είναι και πού ή μαζί με ποιον στο χώρο και η συνδιαλλαγή με τον ειδικό πάνω σε αυτές τις αποφάσεις βοηθούν σε μια πρώτη εκτίμηση και κατανόηση του τι είναι σημαντικό για το παιδί. Πέρα από κινητικές δεξιότητες και δεξιότητες συντονισμού στο χειρισμό του υλικού από πολύ νωρίς μπορεί κανείς να δει την ποιότητα της πρωτοβουλίας του παιδιού, τα περιεχόμενα και την πολυμέρεια της φαντασίας του, τα προσωπικά του νοήματα σε σχέση με σημαντικά πρόσωπα όπως γονείς και άλλες φιγούρες προστασίας και απαγόρευσης, ή προς τους συνομήλικους. Έπειτα ή ταυτόχρονα με τα παραπάνω έρχονται οι δεξιότητες κατανόησης και οργάνωσης του διαπροσωπικού χώρου και η εκφραστική επένδυση της σκηνοθεσίας με διαπροσωπικά νοήματα. Η απόσταση ανάμεσα στις κούκλες στο τραπέζι της σκηνοθεσίας συνιστά ένα χώρο εκδίπλωσης προθέσεων, νοημάτων και συναισθηματικού φορτίου.

Σημαντικές πτυχές της εργασίας είναι οι εξής:

• η σκηνοθεσία ως έκφραση προσωπικών νοημάτων
• η ανάληψη ρόλων και η συμβολική νοηματοδότηση ως πτυχές της ταυτότητας του παιδιού
• η χρήση των λεκτικών συνδιαλλαγών αλλά και λοιπών ηχητικών ιχνών της αλληλεπίδρασης κατά το συμβολικό παιχνίδι ως σενάριο
• ή το ημιδομημένο, ανοιχτό σενάριο στη βάση κοινωνικής ιστορίας, η οπτικοποίηση κοινωνικής ιστορίας
• πρότυπα αλληλεπιδράσεων επίκρισης, απόσυρσης, κινητοποίησης. επιτήρησης, απόστασης, επιθετικότητας, απομόνωσης, συνύπαρξης, μειονεξίας, άγχους, απόκλισης, φόβου, ντροπής, παραπόνου, σύγκλισης, συμφιλίωσης

Σε ότι αφορά το διαδικαστικό – μαθησιακό περίγραμμα, μπορούμε να κάνουμε λόγο για μια σειρά από ομόκεντρους κύκλους ζωνών εγγύτερης ανάπτυξης (ΖΕΑ) που επικαλύπτονται. Η δημιουργία του animation είναι ουσιαστικά μια κατάσταση πολύπλοκης διαχείρισης της πρωτοβουλίας, η οποία αφορά τόσο στα συνεργαζόμενα πρόσωπα όσο και στα διάφορα συστατικά μέρη του animation που προχωρούν και υφίστανται επεξεργασία με διαφορετικούς ρυθμούς (σενάριο, σκηνοθεσία, σκηνογραφία, γυρίσματα, επεξεργασία και επανεπεξεργασία, μοντάζ, προβολή, συζήτηση κ.λπ.).

Θεωρητικά ερείσματα

Η χρήση των νέων μέσων για ψυχοπαιδαγωγικούς και θεραπευτικούς σκοπούς

Η ανάδειξη των παιδιών από χρήστες σε παραγωγούς μοναδικών και πρωτότυπων νεομεσικών αντικειμένων είναι μια από τις σημαντικές πτυχές της διδακτικής και παιδαγωγικής σε σχέση με τις πληροφορικές και επικοινωνιακές τεχνολογίες. Εκείνο που φαίνεται να είναι κρίσιμο για τα παιδιά είναι

“μέσα από τις δραστηριότητες αυτές [τα παιδιά ως παραγωγοί να] αποκτούν την εμπειρία ότι, προκειμένου να καταστεί δυνατή η χρήση των συσκευών και της τεχνολογίας τους, προϋποτίθενται ένα χαρακτηριστικό όνομα, ένας χαρακτήρας και ένα σχέδιο, ένα ενδιαφέρον, μια ανάγκη, μια ψυχική διάθεση, μια ασαφής ή συγκεκριμένη αντίληψη για το στόχο”. (Kron & Σοφός, 2007: 60)

Η όλη διαδικασία της κατασκευής ενός animation λοιπόν, μολονότι απαιτεί τεχνική πειθαρχία, διέπεται στις διάφορες φάσεις της από μια ιδιαίτερη πλαστικότητα και ευελιξία. Ο ειδικός μπορεί να βοηθήσει το παιδί ακριβώς να κατανοήσει τα πεδία και όρια όπου μπορεί να παρέμβει με πρωτοβουλιακό τρόπο, χωρίς να διακινδυνεύεται το τελικό προϊόν, δηλαδή ένα βίντεο που να έχει σεναριακή δομή και να δίνει την ψευδαίσθηση της κίνησης (ένα δηλαδή βίντεο που να είναι ανεκτό ως κινούμενο σχέδιο βάσει των περιορισμών του ιδιώματος). Η πλαστικότητα λοιπόν μπορεί να αφορά τόσο το σενάριο, όσο και την πλαστελίνη και τα άλλα υλικά που αξιοποιούνται προκειμένου να αποδοθούν μορφές και κινήσεις, όσο και το μοντάζ, οπτικό και ηχητικό, και την οπτική του γλώσσα, όπως και τη χρήση των εφέ που προσφέρουν τα διάφορα software. Από αυτή την άποψη το stop motion animation βίντεο περιλαμβάνει και δρομολογεί πολλές από τις δημιουργικές, καθαρτικές, συμβολοποιητικές και επικοινωνιακές διαδικασίες που έχουν αναδειχθεί μέσα από την θεραπεία δια της τέχνης και ειδικά την θεραπεία δια της τέχνης με χρήση νέων μέσων (art therapey, new media art therapy).

Replays

Τα Replays είναι μια μέθοδος από την οποία αντλούμε κυρίως στο σεναριακό-σκηνογραφικό μέρος της διαδικασίας του stop motion animation video. Πρόκειται για μια διαδικασία μέσα από την οποία τα παιδιά που έχουν παγιώσει άμεσες και έντονες αρνητικές αποκρίσεις σε ερεθίσματα και γεγονότα, ξαναβιώνουν αυτές τις καταστάσεις με ένα τρόπο που μειώνει την έντασή τους, ώστε σταδιακά να μειώνεται και η αρνητικότητα της αντίδρασης. Πρόκειται, όπως επισημαίνουν και οι συγγραφείς, για μια εκ πρώτης παράδοξη σύνθεση της παιδοκεντρικής διαδικασίας της παιχνιδοθεραπείας με την υψηλού βαθμού δόμησης συμπεριφορική τεχνική της συστηματικής απευαισθητοποίησης. Η εκ νέου βίωση των στρεσογόνων καταστάσεων λαμβάνει χώρα στο προστατευμένο πλαίσιο μιας παιγνιώδους συμβολικής επαναδραματοποίησης (symbolic reenactement) με υπερβολικά τονισμένα τα συστατικά της στοιχεία αλλά υπό την προστατευτική υποστήριξη ενός ενήλικα. Το σημαντικό είναι οι διαδικασίες να διαποτίζονται από χιούμορ, ευχάριστη, χαλαρή διάθεση και δημιουργική αντιμετώπιση των προβληματικών περιστάσεων. Κάθε φορά πάντως είναι τα βιώματα και οι αποκρίσεις του παιδιού που διαμορφώνουν τη βάση της μεθόδου και το παιδί επιπλέον καθοδηγεί ως προς τα βήματα του παιχνιδιού και τις εκάστοτε παραμέτρους που έχουν να κάνουν λ.χ. με τη συνθετότητά του, το βαθμό εγγύτητας προς την πραγματικότητα ή το είδος του χιούμορ που περιλαμβάνει η διαδικασία. Η μέθοδος αντλεί τον τίτλο της από το γεγονός ότι αφορά στην επανάληψη του παιχνιδιού πολλές φορές, παρόμοια με το πως τα παιδιά επαναλαμβάνουν στην καθημερινή τους αλληλεπίδραση τα παιχνίδια τους καθώς μαθαίνουν και τελειοποιούν τις συμβολικές τους λειτουργίες. Η επανάληψη αυτή μπορεί να γίνεται μέσα από διαφορετικές οπτικές κάθε φορά: το παιδί μπορεί να αναλαμβάνει διαφορετικούς κάθε φορά ρόλους που να ποικίλουν ως προς την βαρύτητά τους ή την εγγύτητά τους προς το ρόλο του παιδιού στις πραγματικές καταστάσεις που τα παιχνίδια παραπέμπουν.

Παιχνίδι, Ζώνες Εγγύτερης Ανάπτυξης και Playworlds

Γενικό πλαίσιο της προσέγγισης για μας ως προς το stop motion animation video είναι οι Βυγκοτσκικές Ζώνες Εγγύτερης Ανάπτυξης (ΖΕΑ). Αντλούμε από τη σχετική παράδοση και από τις οπτικές εκείνες που βλέπουν στις ΖΕΑ όχι απλώς πλαίσια και τεχνικές καθοδήγησης για την επίλυση προβλημάτων αλλά ένα γενικό αναπτυξιακό περίγραμμα με ίση έμφαση στην δημιουργικότητα και το παιχνίδι (Hakkarainen & Bredikyte 2008 · Nilsson, 2010). Οι ΖΕΑ σε αυτές τις θεωρητικές προσεγγίσεις δεν κλείνουν με την εξεύρεση μιας λύσης μέσα από τη συνεργασία παιδιού και ενήλικα, αλλά περιλαμβάνουν ένα ακόμα βήμα ή στάδιο: την ενεργητική ανάληψη πρωτοβουλίας από το παιδί στον κοινωνικό πειραματισμό με τις αξίες και τα κίνητρα των ανθρώπινων πράξεων, και συνεπακόλουθα την αναπτυξιακά ποιοτική αλλαγή, την αλλαγή επιπέδου σ΄ό, τι αφορά τη λειτουργία του παιδιού ως σύστημα.

Δεν καταλύουν όλες οι εμπειρίες του παιδιού παιχνίδι. Ένας αποφασιστικός παράγοντας είναι το συναισθηματικό φορτίο της εμπειρίας και ένας γενικός μηχανισμός είναι η επιθυμία του παιδιού να κάνει περισσότερα από όσα είναι δυνατό να κάνει σε μια συγκεκριμένη ηλικία. Αυτού του είδους οι ανάγκες μπορούν να ικανοποιηθούν στη φαντασιακή κατάσταση αλλά όχι στην πραγματική ζωή. Οι ενδιαφέροντες πράξεις μπορούν να μετασχηματιστούν σε μοτίβα παιχνιδιού, αλλά τα παιδιά δεν επαναλαμβάνουν άμεσα όσα βιώνουν και βλέπουν, αλλά αρχίζουν να τα μετασχηματίζουν και να πειραματίζονται δημιουργικά. Για την προσέγγιση μας εδώ είναι σημαντικό αυτό που στην πολιτισμικο-ιστορική παράδοση στην παιδαγωγική και την ψυχολογία ονομάζεται “παιχνίδι του σκηνοθέτη” που προσπαθούμε να ενθαρρύνουμε, να αναδείξουμε, να εμπλουτίσουμε σε παιδιά που φαίνεται να μην το αξιοποιούν όσο θα μπορούσαν αναπτυξιακά. Το παιχνίδι αυτό γενικά στα παιδιά, και στα παιδιά με ειδικές δυσκολίες ακόμη εντονότερα, λαμβάνει χώρα σε ένα αμυδρό λεκτικό επίπεδο ή ως εσωτερική δραστηριότητα της οποίας οι λεπτομέρειες δε διακρίνονται εξωτερικά. Το φαντασιακό παιχνίδι μπορεί να είναι έντονο αλλά οι εξωτερικές εκδηλώσεις του ελάχιστες: πολύ γενικά σχήματα παιχνιδιών, φανταστικά αντικείμενα, και κυρίως λεκτικοποιήσεις σχετικές με δράσεις και αντικείμενα παιχνιδιού. Στόχος είναι μέσα από τα stop motion animation βίντεο το παιδί να κατανοήσει τις δικές του δραστηριότητες και κατακτήσεις, και να ενθαρρυνθεί προκειμένου να συνεχίσει.

Στην επεξεργασία των ιδεών του Βιγκότσκι στο έργο της Gunilla Lindqvist εντοπίζουμε ορισμένες σημαντικές ιδέες που αφορούν στην εργασία μας με τα παιδιά. Η Lindqvist θεωρεί ότι ο Βιγκότσκι, σε αντίθεση με πολλούς επιγόνους του, αντιλαμβανόταν το παιχνίδι ως μια δημιουργική-αισθητική και όχι εργαλειακή δραστηριότητα, κι αυτό γιατί στο έργο του αναδεικνύει πως τα παιδιά δημιουργούν, πραγματώνουν κι ερμηνέυουν τις εμπειρίες δημιουργώντας νέο νόημα, και πως το συναίσθημα είναι αυτό που χαρακτηρίζει τις ερμηνείες τους. Πέρα από αυτό, η διαλεκτική ενήλικα-παιδιού γίνεται αντιληπτή ως μια διαλεκτική σύγκρουσης σημαδεμένη από το άγχος για την αναπαραγωγή κοινωνικών ρόλων, κι όχι μια αδιατάρακτη συνάφεια μεταξύ υπεροχής (του ενήλικα) και υστέρησης (του παιδιού). Στο έργο της η Lindquist σημειώνει ότι το παιχνίδι δε μπορεί παρά να λαμβάνει χώρα σε ένα πολιτισμικό πλαίσιο και ότι η παιδικότητα συνυφαίνεται με τους ενήλικες εκπροσώπους αυτού του πλαισίου και τις αισθητικές-πολιτισμικές μορφές αυτού του πλαισίου. Στη μεθοδολογία των Playworlds σημειώνει ότι αυτοί εκκινούν στη βάση οικείων πολιτισμικών μορφών (του παραμυθιού λ.χ.) αλλά αναπτύσσεται μέσα από το διάλογο και της κριτικές δημιουργικές επιδράσεις των παιδιών.

Βιβλιογραφική Τεκμηριώση

Hakkarainen, P., & Bredikyte, M. (2008). The zone of proximal development in play and learning. Культурно-историческая психология – Cultural-Historical Psychology, 4, 2–11.

Kron, F. & Σοφός, Α. (2007). Διδακτική των Νέων Μέσων. Νέα Μέσα στο Πλαίσιο Διδακτικών και Μαθησιακών Διαδικασιών. Αθήνα, Gutenberg.

Levine, K., & Chedd, N. (2007). Replays: using play to enhance emotional and behavioral development for children with autism spectrum disorders. Jessica Kingsley Pub.

Nilsson, M. E. (2010). Creative Pedagogy of Play—The Work of Gunilla Lindqvist. Mind, Culture, and Activity, 17(1), 14.

Sholt, M., & Gavron, T. (2006). Therapeutic Qualities of Clay-Work in Art Therapy and Psychotherapy: A Review. Art Therapy: Journal of the American Art Therapy Association, 23(2), 7.

Thong, S. A. (2007). Redefining the Tools of Art Therapy. Art Therapy: Journal of the American Art Therapy Association, 24(2), 7.

Διαβάστε ακόμη:

Παιδικά Εργαστήρια Κοινωνικών και Μαθησιακών Δεξιοτήτων με τη Μέθοδο Project

Ανάπτυξη Μαθησιακών, Συναισθηματικών & Κοινωνικών δεξιοτήτων

Ψυχοθεραπεία & Συμβουλευτική Παιδιών & Εφήβων

Στήριξη της Συμμετοχής με όρους Asperger’s και Αυτισμού Υψηλής Λειτουργικότητας